Što bi rekao jedan naš komičar, koji se na internetu vodi kao “neuspijeh jokeru”: “Je l neko na ovom instagramu ujutru kad ustane doručkuje bijeli hljeb, krem sir, parizer, viršle, šunku i jogurt? Ili svi doručkuju tost avokado i poširana jaja?” I zaista, postoji razlika između zdrave i nezdrave ishrane.

Ali marketinški trikovi biznis giganata nas sve češće stavljaju u situaciju da moramo da izaberemo “zdravlje” jer ono je estetizovano i tako dobro izlekramirano, da sada jedemo pice bez tijesta, torte bez šećera, itd

Eksperti u sve većem broju “superhranu” kao što su kelj, bademi i borovnice nazivaju pravim imenom – nešto između puste želje i izuzetno efektivnog marketinga.

Dobrodošli u Laži Velnesa, našu listu najgorih ideja u pokušaju da se osjećamo bolje i izgledamo bolje, počinje portal Vice. Pitali smo eksperte i konsultovali se sa naukom po pitanju svega što prati ove trendove. Pročitajte cijelu listu i šerujte je sa svojim najlošije informisanim prijateljima i članovima porodice.

Uprkos onome što vam mnoge knjige i vebsajtovi govore, ne postoji tako nešto kao “superhrana”. Sjajna hrana, svakako. Ali super? Oprostite maline, bademi, avokado, kinoa i losos: Volimo vas, ali nas stvarno nećete učiniti besmrtnim.

Eksperti i istraživači u sve većem broju “superhranu” nazivaju pravim imenom – nešto između puste želje i izuzetno efektivnog marketinga. Na primjer, u prikladno nazvanoj studiji “Reality check: no such thing as a miracle food”, objavljenoj u listu Nutrition and Cancer, istraživači su poprilično otvoreni po pitanju da su “priče o ‘čudesnim namirnicama’ ono što prodaje magazine i prostor za reklame; industrije hrane često nude da sponzorišu istraživanja kako bi prikazali da su njihove namirnice ili proizvodi superiorni, a industrije suplemenata teže ka povećanju prodaje.”

Prema Mintelovom istraživanju iz 2015, uočen je porast od 36% u broju namirnica i pića na globalnom nivou na čijim se etiketama nalaze riječi kao “superhrana”, “supervoće” ili “superžitarice” – a u ovom trendu prednjače SAD. Ljudi su spremni da plate više za ovakve namirnice, sugeriše jedno istraživanje kompanije Nielsen, koje je sprovedeno na 30,000 kupaca na globalnom nivou.

Prema istraživanju iz 2017. objavljenom u International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, stopa konzumacije “supernamirnica” je najviša među onima sa višim raspoloživim dohotkom. Ipak, istraživanje također ukazuje i na to da je povezanost između socioekonomske pozicije i konzumacije takozvanih supernamirnica delimično izazvano procesom socijalne distinkcije – naime, ljudi ih često jedu zbog utiska koji se stvara da je to ono što rade ljudi koji pripadaju visokoj klasi.

Šta stoji iza nauke o “superhrani”

U većini slučajeva, tih 17 zdravstvenih tvrdnji načičkanih na naljepnici vaše biljnoproteinske čokoladice ili hladnoceđenog soka bazirane su na istraživanjima. Ipak, ta istraživanja, kao i njihovi nalazi i implikacije na vaše zdravlje često su potpuno prenaduvane.

“Ako pogledate prava istraživanja koja su sprovedena na ‘supernamirnicama’, ponekad [su zaključci izvućeni iz njih] preuveličani do te mjere da nisu realistični”, kaže registrovana dijetičarka iz Kolorada, Džesika Krendel Snajder.

Na primjer, nakon jedne studije o konzumaciji orašastih plodova sprovedenoj na približno 120,000 muškaraca i žena, koja je objavljena u prestižnom New England Journal of Medicine, svi su odjednom bili oduševljeni činjenicom da ako jedete orašalte plodove, to može umanjiti rizik od smrti za 20 odsto (!!!). Ipak, ono što je studija zapravo otkrila je to da je kod ljudi koji jedu orašaste plodove barem sedam puta nedjeljno šansa da će umrijeti od bilo kog uzroka bila 20 odsto manje vjerovatna za vrijeme tridesetogodišnjeg perioda u kome je ova studija rađena, u poređenju sa onima koji uopšte nisu jeli orašaste plodove tokom perioda istraživanja. Studija nije dokazala da su orašasti plodovi uzrok ovim rezultatima – i to iz razloga što ljudi na kojima je istraživanje vršeno nisu nasumično određeni da jedu ili ne jedu orašaste plodove; studija je bazirana na podacima dobijenim u dvije prethodne longitudinalne studije. Orašasti plodovi su vjerovatno samo jedna od varijabli koje su uticale na ovaj efekat (na primjer, možda ljudi koji jedu dosta orašastih plodova također i redovno vježbaju).

Lično uvijek preporučujem preispitivanje originalne studije”, kaže Krendel Snajderova. “Da li je studija vršena na životinjam ili na ljudima? Da li su korišćeni ekstrakti ili cijele namirnice? U kojoj dozi i koja je učestalost konzumacije? Da li je studija ukazala na postojanje korelacije ili kauzalnosti?” Posmatranjem ovih bitnih detalja možemo postaviti stvari u perspektivu prije nego što kupite cijele zalihe nudli od repe koje se prodaju u vašem supermarketu. To znači da čak i ako ste u stanju da dešifrujete apstrakte istraživanja, u većini slučajeva, vesti ne linkuju istraživanje o kome pišu, tako da sam pronalazak istraživanja koja su sumirana u naslovima koji oduzimaju dah može predstavljati izazov. I zaboravite na potragu za studijama koje idu u prilog tvrdnjama koje se odnose na pakovane namirnice.

“Izvlačenje zaključaka na osnovu jedne ili nekoliko studija istog dizajna predstavlja ingorisanje važnosti ograničenja koja su tipična za svaki pojedinačni dizajn studije”, objašnjava Maki Inu-Čoi, naučnica Nacionalnog Instituta za Kancer, pri grani za Nutricionalnu Epidemiologiju, i vodeća autorka lista “Reality Check”. Ona navodi da je većina istraživanja o ishrani izvedena na ljudima zapravo namijenjena uspostavljanju veza između navika i zdravstvenih ishoda, a ne kako bi pronašla da ako radite X, onda će vam se desiti Y. (Sve u svemu, postizanje ovog drugog zahtijevalo bi ogromne grupe ljudi koji živote žive u laboratorijama.)

Važno je sjetiti se da ne postoji tako nešto kao savršeni dizajn istraživanja u bilo kom aspektu nauke”, objašnjava Kim Robien, direktorka programa Javnog Zdravlja i Ishrane koji se odvija u Školi Milken Instituta za Javno Zdravlje pri Univerzitetu Džordž Vašington. “Ključni problem pri otkrivanju ‘istine’ u nauci je koliko su rezultati istraživanja među istraživanjima razločitog dizajna i na različitim populacijama ponovljivi i konzistentni. Ni jedna studija se ne smije posmatrati izolovano, studije bi trebalo posmatrati u kontekstu sa svim istraživanjima koja se odnose na određeno naučno pitanje.”

Analiza šire slike je posao koji rade komiteti za smernice, kao što su Svjetski Institut za Istraživanje Kancera, objašnjaca Inu-Čoi. “Oni traže ponovljive rezultate – nalaze koji se ponavljaju na različitim populacijama i koji su sadržani u meta-analizama različitih studija”, kaže ona. Ove istraživačke grupe su također daleko zainteresovanije za ishranu ljudi uopšte, u poređenju sa, na primjer, time koliko često jedu avokado.